Một số vấn đề về đổi mới PP dạy học ở các TTGDTX
Trên lĩnh vực giáo dục,
đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là một vấn đề đã và đang được bàn luận sôi
nổi từ rất nhiều thập kỷ qua. Các nhà giáo dục học đã không ngừng nghiên cứu,
tiếp thu những thành tố của lý luận dạy học hiện đại đề đưa nền giáo dục nước
nhà ngày càng tiên tiến hơn, đáp ứng được yêu cầu học tập ngày càng cao của
nhân dân.
Phần một: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1. Quan điểm chỉ đạo của Đảng và
Nhà nước về đổi mới PPDH
Vấn đề vì sao phải đổi mới và đổi
mới theo phương hướng nào, từ lâu đã được Đảng và Nhà nước hết rức quan tâm đặt
ra và xác định rõ trong các văn kiện, nghị quyết đề cập đến GD&ĐT. Để trả
lời cho câu hỏi trên, Nghị quyết Trung ương 4 khoá VII đã đề ra nhiệm vụ: “ đổi
mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học”, phải “ khuyến khích tự
học”, phải “ áp dụng những PPDH hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư
duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề”. Nghị quyết Trung ương 2 Khoá VIII
tiếp tục khẳng định: “phải đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục
lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học.
Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện dạy học hiện đại vào
quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học
sinh...”. Gần đây nhất là: Báo cáo chính trị của BCH TW Đảng tại đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng lại nhấn mạnh: “Ưu tiên hàng đầu cho việc
nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy
và học, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, tăng cường CSVC của nhà trường,
phát huy khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của HS...”.
2. PPGD nói chung và PPGDTX
nói riêng theo quan điểm đổi mới là gì?
Xin được bắt đầu với phương pháp
GDPT, Điều 28-Luật GD 2005 đã nêu rõ: “phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, BD
PP tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỷ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui và hứng thú cho học
sinh”. Riêng với GDTX, Điều 45 tiếp tục xác định: “Phương pháp GDTX phải phát
huy vai trò chủ động, khai thác kinh nghiệm của người học, coi trọng việc bồi
dưỡng năng lực tự học, sử dụng phương tiện hiện đại và công nghệ thông tin để
nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học”, nhằm thực hiệnmục tiêu của GDTX
(Điều 44): “ giúp cho mọi người vừa làm vừa học, học liên tục, học suốt đời
nhằm hoàn thiện nhân cách, mở rộng hiểu biết, nâng cao trình độ học vấn, trình
độ chuyên môn nghiệp vụ để cải thiện chất lượng cuộc sống, tìm việc làm, tự tạo
việc làm và thích nghi với đời sống xã hội. Nhà nước có chính sách phát triển
GDTX, thực hiện giáo dục cho mọi người, xây dựng xã hội học tập”. Như vậy GDTX
không chỉ nhằm mục tiêu cung cấp kiến thức GDPT mà còn quan trọng hơn là chuẩn
bị cho người học có một khả năng thích ứng cao với mọi hoàn cảnh, năng lực giải
quyết có hiệu quả trước những vấn đề phong phú và phức tạp mà thực tiễn cuộc
sống luôn đặt ra; tạo cho họ tiềm lực và ý thức học tập thường xuyên, học tập
suốt đời.
3. Thực trạng dạy học hiện nay ở
các TTGDTX.
Thực hiện nhiệm vụ năm học 2006 –
2007, Bộ đã chỉ đạo: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ PPDH”, Hội thảo của chúng ta lần
này là để xác định rõ: thực trạng về PPDH hiện nay; nội dung của việc đổi mới
PPDH trong thời gian tới; đề ra các yêu cầu và biện pháp cụ thể trên cơ sở tiếp
cận các phương hướng, nội dung đổi mới PPDH nói chung và GDTX nói riêng.
Như chúng ta đã biết, quá trình
dạy học là quá trình kết hợp biện chứng giữa hoạt động dạy và hoạt động học.
Hiện nay, tình trạng truyền thụ một chiều, thuyết trình, đọc chép vẫn là chủ
yếu trong hoạt động dạy học ở các cơ sở GD nói chung: thầy giáo thuyết trình
nội dung thông tin bằng kênh lời, không thiết bị dạy học, không tranh ảnh; học
viên ghi chép, nhớ lại rồi làm bài; thầy giáo đánh giá chất lượng bài làm chủ
yếu theo tiêu chí nhớ được nhiều, nhớ đúng bao nhiêu điều giáo viên đã thuyết
trình; nhiệm vụ chính của HV là lắng nghe, ghi chép và ghi nhớ chứ không có
thói quen động nảo để cùng tư duy sáng tạo; thậm chí, họ không màng đọc, nghiên
cứu SGK, các tài liệu tham khảo bổ trợ khác...Rõ ràng như vậy thì làm sao chúng
ta có thể hoàn thành được mục tiêu của GD như đã viện dẫn ở trên. Tại hội thảo
này cũng xin được nhắc lại câu nói nổi tiếng đã hơn một trăm năm của nhà
giáo dục học vĩ đại J. J Rousseau mà đến nay vẫn còn tươi nguyên giá trị
với mọi trường học “Vấn đề là không phải đưa chân lý đến cho học sinh mà làm
thế nào để lúc nào học sinh cũng có thể biết được cách để tìm chân lý”.
Gần đây, ở các TT GDTX đã có một
số chuyển biến trong đổi mới PPDH: TT GDTX Hương Sơn, sau một thời gian trăn
trở và thử nghiệm, tháng 10 vừa qua đã tổ chức cuộc Hội thảo về ĐMPPDH ở lớp 10
BTTHPT cấp trung tâm và đã có hiệu quả nhất định, TT GDTX Tỉnh, TTGDTX –HN Hồng
Lĩnh, TT GDTX Thạch Hà... cũng đã tổ chức các cuộc thao giảng theo phương pháp
mới để trao đổi, rút kinh nghiệm. Nghĩa là: chúng ta không thể không thừa nhận
những cố gắng để thoát khỏi sự ràng buộc của PPDH cũ trong thời gian qua của
các đơn vị. Một số giáo viên cũng đã bắt đầu có thiên hướng đổi mới. Tuy nhiên,
đây chỉ là những hiện tượng đơn lẻ, chưa thường xuyên, chưa trở thành một phong
trào thực thụ; tình trạng phổ biến vẫn là thầy đọc, trò chép hoặc giảng giải
xen kẽ vấn đáp, giải thích minh họa; nhiều giáo viên còn lúng túng, thiếu những
khuôn mẫu cụ thể để bắt chước vận dụng PPDH tích cực; đó là chưa kể có số ít
giáo viên thiếu tâm huyết, ít trăn trở, tìm tòi thử nghiệm để tìm ra các PPDH
tối ưu; học viên vẫn đang quen lối học thụ động; không khí lớp học lắm khi rơi
vào đơn điệu, buồn chán, gắng gượng, không kém phần khiên cưỡng. Nói tóm lại,
PPDH hiện nay, nổi bật vẫn đang là vai trò của người thầy: đó là việc thầy tìm
cách để có thể truyền đạt hết, đầy đủ, chính xác có hệ thống nội dung bài dạy,
không chú ý đến việc học tập của người học như thế nào, vai trò của người học
trong tiết học còn mờ nhạt. Điều quan trọng hơn là nó làm triệt tiêu những năng
lực nội sinh của con người, loại bỏ sự tìm tòi sáng tạo, hình thành tính dựa
dẫm, ỷ lại.
Bên cạnh đó việc kiểm tra
thi cử vẫn theo lối cũ, chưa khuyến khích được tính sáng tạo. Thêm nữa, phương
tiện, TBDH ở nhiều TT còn quá nghèo nàn, không đáp ứng cho việc áp dụng PPDH
mới; đời sống giáo viên tuy đã được cải thiện một bước, song vẫn còn nhiều khó
khăn, chưa đủ điều kiện để tập trung toàn tâm, toàn ý cho chuyên môn nghiệp vụ;
các trường Sư phạm chưa đổi mới kịp thời một cách căn bản đào tạo về PPDH cho
HSSV. Một điều đáng nhấn mạnh nữa là, một bộ phận không nhỏ giáo viên chúng ta
chưa thật giác ngộ đầy đủ tính ưu việt, tính cần thiết, ý nghĩa của việc đổi
mới PPDH trong mục tiêu đào tạo lớp người mới, năng động, sáng tạo, phục vụ CNH
- HĐH đất nước nên chưa quyết tâm từ bỏ thói quen dạy theo kiểu truyền đạt kiến
thức sách vở, áp đặt.
4. Sự cần thiết phải đổi mới
phương pháp dạy học
Thực hiện chủ trương, quan điểm
chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, xuất phát từ thực trạng của việc dạy học đã quá
lạc hậu, hiện nay việc đổi mới PPDH đã trở thành một yêu cầu tất yếu, bức bách,
mang tính sống còn của toàn ngành giáo dục – một lĩnh vực được xác định vị trí
là quốc sách hàng đầu, có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc nâng cao dân
trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Hơn nữa, hiện nay
chúng ta đang tích cực hưởng ứng cuộc vận động “Nói không với tiêu cực trong
thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục” mà trước hết là: Nói không với dạy
học đọc chép, hơn lúc nào hết một nhiệm vụ hết sức bức thiết, đòi hỏi chúng ta
phải thật sự quan tâm thực• hiện một cách nghiêm túc, thấu đáo việc đổi mới
PPDH ở các cơ sở GD nói chung và các TTGDTX nói riêng.
Phần hai: MỘT SỐ
ĐỊNH HƯỚNG
1. Định hướng chung
Đổi mới PPDH không có nghĩa
là phủ nhận PPDH truyền thống và sử dụng PPDH hoàn toàn mới. Đổi mới PPDH là sự
vận dụng sáng tạo các PPDH, các biện pháp, kỷ thuật dạy học truyền thống kết
hợp với những PPDH, phương tiện, công nghệ và các kỷ thuật dạy học hiện đại,
sao cho phù hợp với đối tượng, nội dung chương trình, nhằm giúp người học tích
cực, chủ động sáng tạo trong việc tiếp thu kiến thức, rèn luyện kĩ năng và vận
dụng kiến thức vào thực tế.
Bản chất của PPDH là đổi mới quan niệm dạy học từ:
DH thụ
động ->
DH tích cực/tham gia
DH bằng kể hay giải thích
->
DH bằng cách khám phá
DH độc
thoại
->
DH đối thoại
DH áp
đặt
->
DH theo hợp đồng/nhu cầu
DH tập trung vào cá
nhân -> DH
tập trung vào nhóm/DH hợp tác
DH tập trung vào nội dung
-> DH
tập trung vào quá trình
DH tập trung vào việc
dạy -> DH
tập trung vào việc học
Dạy kiến
thức -> Dạy
cách học
…
- Thể hiện sự tôn trọng người
học, tôn trọng vốn hiểu biết, kinh nghiệm đã có của các em
- Tạo điều kiện cho HV tự phát
hiện vấn đề, tự tìm ra cách giải quyết vấn đề, tự tìm ra kết luận.
- Giúp học viên dễ tiếp thu, dễ
nhớ và nhớ lâu hơn.
- Giúp học viên mạnh dạn tự tin
hơn, phấn khởi hơn khi được tham gia.
- Tạo không khí học tập vui vẻ,
nhẹ nhàng, thoải mái, không mệt mỏi, buồn ngủ...
So sánh 2 cách dạy học:
Dạy học tập trung vào người dạy |
Dạy học tập trung vào người học |
1. Không chú ý kinh nghiệm và
vốn hiểu biết đã có của HV
2. Tập trung vào việc dạy của
thầy
3. Thầy độc thoại, phát vấn
4. HV thụ động nghe
5. Thầy cung cấp thông tin
6. Thầy áp đặt kiến thức có sẵn
7. Trò học thuộc
8. Thầy độc quyền đánh giá
|
1. Tôn trọng kinh nghiệm và vốn
hiểu biết đã có của HV
2. Tập trung vào việc học của
trò
3. Đối thoại trò-trò, trò-thầy
4. HV tích cực, chủ động
5. Thầy tổ chức, động viên,
hướng dẫn/gợi ý
6. HV tự phát hiện, tự giải
quyết vấn đề, tự rút ra kết luận
7. Học cách học, cách giải
quyết vấn đề
8. Kết hợp thầy đánh giá với tự
đánh giá của học sinh, của tập thể lớp |
2. Định hướng trước mắt
Đổi mới PPDH cần phải được
tiến hành đồng bộ cùng với đổi mới mục tiêu, đổi mới cách soạn bài, đổi mới
phương pháp, đổi mới GV, đổi mới kiểm tra, đánh giá.
Để có thể đổi mới PPDH cần
phải có thời gian, thậm chí thời gian tương đối dài. Hiện nay, đổi mới PPDH nói
chung và đổi mới PPDH ở các cơ sở GDTX còn gặp không ít khó khăn, thách
thức, đó là: nhận thức, thói quen của GV/HV; CSVC, TTB và cách thi cử, kiểm
tra, đánh giá.
Những khó khăn này trong thời
gian tới chưa dễ gì khắc phục, cải thiện ngay được. Tuy nhiên không thể chờ khi
có đủ điều kiện mới tiến hành đổi mới. Trước mắt, cần tập trung vào việc nâng
cao nhận thức và năng lực đội ngũ GV, cải tiến, hoàn thiện các PPDH truyền
thống, khai thác có hiệu quả các TTB đã có, tự tạo các TB đơn giản, phù
hợp và bước đầu vận dụng một số PPDH có tính tham gia làm sao cho HV:
- Được tham gia nhiều hơn,
- Được trao đổi nhiều hơn và
- Được làm/thực hành nhiều hơn.
Một số vấn đề mang tính tổng quan
như đã trình bày nhằm nêu vấn đề, đồng thời cũng có ý nghĩa định hướng nội dung
cho Hội thảo ĐMPPDH của các cơ sở GDTX tổ chức hôm nay. Chúng ta tin tưởng
rằng cả mặt lý luận và thực tiễn sẽ được làm sáng tỏ ở một chừng mực nào đó qua
hội thảo này. Kính mong các quý vị hưởng ứng, chia sẽ và nhiệt tình trao đổi để
góp phần cải thiện thực trạng giảng dạy, học tập đang còn nhiều bất cập trong
tình hình hiện nay.
. Dương Thị Mỹ Hạnh - Sở
GD& ĐT Hà Tĩnh